قدس آنلاین؛ مادری که خسته از نشئگی و درد خماری می‌خواهد ترک کند و زندگی‌اش را از نو بسازد، اما از خانواده طرد و کارتن‌خواب شده است، رنج خودش یک‌طرف، اینکه با دستان خودش و با دود کردن مواد کنار فرزند، او را هم معتاد و بخوری کرده است یک‌طرف. حالا با کودکی معتاد کجا می‌تواند برود؟ یا مادری باردار که در آخرین ماه‌های بارداری تصمیم به ترک مواد مخدر گرفته تا همراه با فرزندش تولدی دوباره را تجربه کند و می‌داند که جنینش را هم آلوده به مواد مخدر کرده است. چه باید بکند؟

«مرکز اقامتی ترک اعتیاد مادر و کودک پروین تنها مرکز اقامتی مادر و کودک در ایران است که پذیرای مادران دارای اعتیاد به همراه فرزندانشان است برای آنکه بدون دلهره و با حمایت مددکاران و روان‌پزشکان و خیرانی که حامی این مرکز هستند روزهای سخت را با امید ساختن یک زندگی تازه بگذراند. ظهر یکی از روزهای گرم تابستان به این مرکز در خاوران رفتیم و با «فریبا دیلمی» مسئول مرکز و فعال حوزه اعتیاد زنان گفت‌وگو کردیم تا بدانیم در تنها مرکز ترک اعتیاد مادر و کودک چه می‌گذرد؟

فریبا دیلمی؛ مدیر مرکز ترک اعتیاد مادر و کودک  

*در مرکز ترک اعتیاد مادر و کودک، فقط مادران معتاد و کودکانشان که درگیر اعتیاد هستند پذیرش می‌شوند؟

مرکز مادر کودک پروین یک مرکز اقامتی از مراکز زیرمجموعه جمعیت خیریه تولد دوباره است. بد نیست توضیحی در مورد جمعیت تولدی دوباره هم بدهم. جمعیت تولدی دوباره یک NGO در حوزه کاهش آسیب‌های اجتماعی و به‌طور خاص اعتیاد است و مراکز متعدد اقامتی در سطح کشور برای آقایان و خانم‌ها دارد.

اما این مرکز تنها مرکز درمان اعتیاد اقامتی مادر و کودک در ایران است. در این مرکز هر خانم مجرد، متأهل، دارای فرزند یا بارداری که تمایل به ترک اعتیاد داشته باشد پذیرش می‌شود. ما اینجا مهد کودک داریم. مادران می‌توانند با بچه‌هایشان وارد روند درمان شوند.

*شرط پذیرش مادران دارای اعتیاد با فرزندانشان این است که کودک هم معتاد باشد؟

خیر. ببینید یکی از موانع ورود خانم‌های معتاد به روند درمان این است که زنان نقش مراقبت‌کننده برایشان در جامعه تعریف‌شده است. اینکه باید مراقب بچه‌شان باشند. اگر مادرش مریض است این دختر است که باید از او مراقبت کند. حالا در مرکز مادر و کودک این مانع برطرف شده است و مادر می‌تواند با بچه‌اش اینجا بیاید. هم کنار فرزندش باشد هم مراحل ترک اعتیاد را بگذراند. حتی اگر فرزندش معتاد نباشد. ما اینجا مهدکودک داریم.

مثلاً اگر دختری سرپرست خواهر کوچکش باشد و چون جایی برای نگهداری از خواهرش نداشته وارد روند درمان‌نشده است، فضای مرکز ما که شبیه به یک‌خانه است، این امکان را می‌دهد که این خانم با خواهرش پذیرش شود. مرکز مادر و کودک پناه امنی برای خانم‌هایی است که از خانواده‌های آسیب‌دیده هستند و از همه‌جا طردشده‌اند. یعنی تمایل به ترک اعتیاددارند اما کسی را ندارند که بچه‌شان را به او بسپرند و برای ترک به مرکز بیایند. بیشتر افرادی که برای ترک اعتیاد به این مرکز مراجعه می‌کنند، پیشینه کارتن‌خوابی و طردشدگی دارند، کسی که متوسط حمایت خانوادگی را داشته باشد، نیازی ندارد برای ترک، فرزندش را با خودش به مرکز بیاورد. کسی که با بچه‌اش به مرکز سر می‌زند، یعنی مرحله طرد شدید و بی‌خانمانی را طی کرده است.

اجبار بی اجبار

*تفاوت مرکز ترک اعتیاد مادر و کودک با کمپ‌های ترک اعتیاد بانوان چیست؟

مرکز مادر و کودک از پروتکل درمانی علمی پیروی می‌کند. همین‌الان ما کمپ‌هایی را در تهران داریم که بر اساس گزارش‌هایی که خود این مریض‌هایی که اینجا هستند می‌دهند، معمولاً محل نگهداری است. یعنی از خانمی که اعتیاد دارد یک ماه در این مرکز نگهداری می‌کنند و روش درمانی‌شان قطع دارو و محرومیت کامل است و بعضاً رفتارهای درستی با بیمار ندارند. در بعضی از این کمپ‌ها روش‌های برخورد غیرانسانی است و فرد به‌اجبار می‌برند و روش ترک هم محرومیت کامل است. در مرکز اعتیاد مادر و کودک بانوانی پذیرش می‌شوند که خودشان تمایل به ترک مواد مخدر دارند. یعنی با پای خودشان به مرکز بیایند نه به‌زور یا اجبار. روش درمانی ما همراه با دارو است. یعنی مصرف ماده مخدر مثل شیشه، تریاک، هرویین و ... قطع می‌شود و بر اساس نظر پزشک برای بیمار متادون یا داروهای دیگر تجویز می‌شود و مرحله‌به‌مرحله مقدار دارو را کم می‌کنیم. این داروها کمک می‌کند که بیمار اذیت نشود، خوابش تنظیم شود. علاوه بر خدمات روان‌پزشکی و خدمات دارویی، خدمات مشاوره و مددکاری به بیمار داده می‌شود. آموزش مهارت‌های زندگی، آموزش کامپیوتر، حرفه‌آموزی، آموزش‌هایی درزمینهٔ پیشگیری از ایدز، پیشگیری از هپاتیت، پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی.

*مدت‌زمان اقامت مادران به همراه فرزندانشان در مرکز ترک اعتیاد مادر و کودک چه بازه زمانی است؟

از سه ماه تا شش ماه خانم‌ها امکان اقامت در مرکز را دارند. اگر خانمی شرایطش خاص بود و جایی برای ماندن نداشت یا شرایط روحی‌اش اجازه نمی‌داد می‌تواند مدت‌زمان بیشتری هم آنجا بماند.

ترک مواد مخدر در جنین و نوزاد دارای اعتیاد

*سؤال بعد در مورد کودکان دارای اعتیادی است که در مرکز ترک اعتیاد مادر و کودک پذیرش می‌شوند، مراحل ترک اعتیاد آن‌ها چه روالی دارد؟ اصلاً این کودکان چطور معتاد می‌شوند؟

 اعتیاد کودکانی که در مرکز مادر و کودک همراه مادرانشان پذیرش می‌شوند، چند نوع دارد. یک نوع اعتیاد کودکان از دوران جنینی آغاز می‌شود. یعنی مادر در دوران بارداری مواد مصرف می‌کند و جنینش هم معتاد به‌حساب می‌آید. اگر یک مادری در دوران بارداری مصرفش هرویین یا تریاک باشد و وارد فاز درمان نشود قطعاً به جنین آسیب وارد می‌شود. وقتی مادر باردار با این نوع مصرف را پذیرش می‌کنیم، دکتر متادون درمانی را آغاز می‌کند، نه ماه تمام می‌شود. مادر و جنین تحت مراقبت هستند. مادر زایمان می‌کند. بعد از زایمان باز درمان مادر و نوزاد ادامه دارد، دکتر یک هفته نوزاد به دنیا آمده دارای اعتیاد را در بیمارستان بستر می‌کند. وقتی هم که او ترخیص می‌شود، بر اساس گزارشی که بیمارستان می‌دهد، مصرف داروهای تجویزشده برای نوزاد ادامه پیدا می‌کند. به‌تدریج دارو را به نوزاد می‌دهند که اذیت نشود تا بدنش سم‌زدایی و پاک شود. مادر هم در تمام این مراحل دارو می‌گیرد. اینجا کنار بچه‌اش در آرامش است. فضای مرکز شبیه یک‌خانه است. یک‌خانه بزرگ وسط یک باغ و همه امکانات برای این مادر و کودکش فراهم است.

این کودکان بدون آنکه بخواهند معتاد شدند

*ترک اعتیاد کودکان در سنین بالاتر به چه شکلی است؟ مثلاً یک کودک ۵ ساله چطور می‌تواند مواد مصرف کند؟

اعتیاد کودکان بستگی به نوع مصرف مادرانشان دارد. اگر مادر یا پدر مصرفشان به‌صورت خوراکی باشد به کودک هیچ آسیبی نمی‌رسد. اگر مصرف به‌صورت کشیدن مواد و دود کردن و در فضایی باشد که کودک دود آن را استشمام کند ناخواسته کودک هم معتاد می‌شود و اگر دود به او نرسد حالت خماری بهش دست می‌دهد و اذیت می‌شود. وقتی‌که مادر دارای اعتیاد و بچه‌اش به مرکز می‌آیند، مددکار و مشاور همه این موارد را از مادر می‌پرسند. از آن‌طرف فقط به حرف مادر اعتماد نمی‌کنیم. چون ممکن است مادر بترسد یا به دلیل احساس گناه و خجالت از اینکه در کنار بچه‌اش مواد می‌کشیده این موضوع را پنهان کند، ما رفتار و وضعیت کودک را رصد می‌کنیم و علائم را با دکتر مطرح می‌کنیم. تست اعتیاد از کودک گرفته می‌شود و در بیشتر مواقع این تست مثبت از آب درمی‌آید.

* اگر کودک به دلیل بخوری بودن مادر معتاد شده باشد دوران ترک او و روش‌هایش چطور دنبال می‌شود؟

کودکان دارای اعتیاد هم مثل مادرانشان تحت درمان قرار می‌گیرند البته با داروهایی که دکتر تشخیص می‌دهد و تجویز می‌کند. مادر و کودک در کنار هم و با حمایت مددکاران و مشاوران دوران ترک اعتیاد را پشت سر می‌گذراند. هرروز تحت نظر پزشک هستند. کودک مرتب توسط روان‌پزشک ویزیت می‌شود. اینجا اتاق بازی داریم، نیروهای داوطلبی داریم که به مرکز می‌آیند و به‌صورت خودجوش به کودکان خدمات می‌دهند، با او بازی می‌کنند تا سرگرم شود. به مادر و کودک کمک می‌کنند تا دوران ترک را راحت‌تر بگذرانند.

 روش درست درمان محرومیت یک‌باره نیست. نه برای مادر نه برای کودک. روش محرومیت یک‌باره برای کودک خطر دارد. مشکلات ذهنی برای بچه پیش می‌آید. بچه‌ای که از مادرش اعتیاد را گرفته و به دنیا آمده، باید دارو بخورد وگرنه ممکن است به مغزش فشار وارد شود و آسیب ببیند. میزان دارو هم مرحله‌به‌مرحله تغییر می‌کند.

*ترک مواد مخدر در کودکان موفقیت‌آمیز هست؟

اعتیاد کودکان یکی از خطرناک‌ترین معضلات اجتماعی است. تصور کودکی که به دلیل نرسیدن مواد و خماری ناشی از آن درد می‌کشد هم غیرقابل‌تصور است و هم وحشت‌آور، پدیده‌ای که چند سالی است در کشور ما نیز توسط رسانه‌ها و فعالان اجتماعی موردتوجه قرارگرفته است. بهترین روش درمانی کودک، درمان در دل خانواده بوده و نباید کودک را به بهانه درمان از خانواده جدا کنیم و اینجا در مرکز مادر و کودک این اتفاق می‌افتد. کودکان کنار مادر هستند. وقتی مادر به دلیل قرار داشتن در روند درمان بی‌حوصله است، مربی‌ها کنار کودک هستند. کودکان شب‌ها کنار مادرانشان با آرامش می‌خوابند.

خیران به کمک ما بیایند/ یک مرکز مادر و کودک کافی نیست

*شما گفتید مادرانی به همراه فرزندشان برای ترک اعتیاد به مرکز مادر و کودک می‌آیند اغلب بانوانی هستند که تجربه کارتن‌خوابی را داشتند و از خانواده طردشده‌اند. هزینه‌های ترک و اقامتشان در این مرکز چطور تأمین می‌شود؟ تکلیف آن‌ها بعد از ترخیص چیست؟

کسانی که به این مرکز مراجعه می‌کنند توان پرداخت مبلغ بستری که مبلغ بالایی هم نیست را ندارند. این مرکز به‌صورت خیریه فعالیت می‌کند و بیماران حتی توان پرداخت هزینه داروی روان‌شناختی‌شان را هم ندارند. اداره کردن چنین مرکزی خیلی سخت است. کسانی که به اینجا سر می‌زنند سختی‌های زیادی را پشت سر گذاشته‌اند. معمولاً یک اختلال روان‌شناختی در کنار اعتیاددارند که باید برای درمانش دارو بخورند. عموماً عفونت‌های زنانگی دارند، معمولاً بیماری‌هایی مثل بیماری قلبی، شکستگی‌های قدیمی عفونت و زخم‌های بازهم دارند، چون از خیابان می‌آیند و وقتی مواد مصرف می‌کردند، متوجه درد نبودند، وقتی ترک می‌کنند دردهایشان مشخص می‌شود و باید روند درمانشان را هم طی کنند و این‌ها همه هزینه دارد.

از طرف دیگر بچه‌هایی که مرکز مادر و کودک هستند، اگر درگیر اعتیاد نباشند همیشه یک مشکلی دارند، معمولاً کودکان بیش‌فعالی هستند، بچه‌ها رفتار اجتماعی نامناسب دارند و مسئله این است که بعضی از آن‌ها کارت هویت هم ندارند. بعضی مادرها کارتن‌خواب بودند، اصلاً برای بچه‌اش شناسنامه نگرفته و بعضی مواقع پیش‌آمده که خود مادر هم اوراق هویتی ندارد. تهیه بعضی داروها برای فرد بدون شناسنامه سخت است و باید از بازار آزاد تهیه کنیم، برای همین هم سعی می‌کنیم از خدمات پزشکان بدون مرز استفاده کنیم. یک‌کلام به شما بگویم. ما در اداره کردن این مرکز به کمک خیران نیاز داریم. این در حالی است که بسیاری از پزشکان با ما به‌صورت عام‌المنفعه کار می‌کنند. مثلاً روان‌پزشک ما داوطلبانه و بدون دریافت هزینه بیماران را ویزیت می‌کند.

در مدت ترک اعتیاد زنان ما با خانواده‌هایشان ارتباط می‌گیریم. سعی می‌کنیم شرایط را برای ورد آن‌ها به کانون خانواده فراهم کنیم. در مواقعی که هیچ چاره‌ای و راهکاری نبوده با کمک خیران، مددکاران برای زن و فرزندانش سرپناهی گرفتیم. مثلاً یکی از مددجوهای ما خانمی بود با سه بچه و همسرش که با ۲۷ سال دوران محکومیت در زندان بود. مهناز بعد از ترک مواد جایی برای ماندن نداشت. مدتی در مرکز زندگی کرد. ما خودمان را به آب‌وآتش زدیم که برایش خانه‌ای بگیریم. از این موارد کم نبوده و همه پر از حال خوب بوده برای ما.

*به‌عنوان فعال اجتماعی در حوزه اعتیاد زنان فکر می‌کنید حلقه مفقوده این روزهای جامعه ما در این حوزه چیست؟

حلقه مفقوده یعنی اینکه ما در ایران تنها یک مرکز اقامتی ترک اعتیاد مادر و کودک داریم. درحالی‌که خودتان می‌دانید در سال‌های گذشته معضل اعتیاد زنان جدی‌تر از قبل شده است اما متولیان راهکاری برای آن ندارند. باید تعداد این مراکز افزایش پیدا کند تا مادرانی که فرزند دارند بتوانند دوران ترک اعتیاد را در کنار فرزندانشان بگذرانند.

خدمات دارویی و روان‌پزشکی پس از ترخیص ادامه دارد

*احتمال لغزش دوباره و مصرف مجدد مواد مخدر در بانوانی که به‌صورت داوطلبانه به مراکز ترک اعتیاد می‌آیند کمتر از افراد دیگر است؟

یکی از مهم‌ترین عوامل برای کمک به عدم لغزش بیمار این است که بیمار ارتباطش با مرکز قطع نشود. ما برای این موضوع راهکاری در نظر گرفتیم و سعی کردیم با ارائه خدمات حمایتی و دارویی رایگان به بیماران این ارتباط را حفظ کنیم. آلان بیمارهایی که ترخیص شدند برای ویزیت سرپایی و رایگان توسط پزشک به مرکز می‌آیند. اگر وضعیت بیمار طوری باشد که نیاز به روان‌پزشک داشته باشد توسط روان‌پزشک مرکز به‌صورت رایگان ویزیت و مشاوره می‌شود. درحالی‌که همین فرد برای ویزیت توسط روان‌پزشک در یک مطب خصوصی باید ۵۰۰ هزار تومان هزینه کند. اما اینجا هم ویزیت می‌شود و هم داروهای درمانی به‌صورت رایگان به او داده می‌شود.

این‌ها باعث می‌شود که بیمار ارتباطش با ما قطع نشود. وقتی به بهانه دارو به مرکز می‌آید مددکار با او گفت‌وگوی دوستانه دارد و از احوالاتش، وسوسه‌های احتمالی‌اش، وضعیت روحی و مشکلات اجتماعی‌اش باخبر می‌شود. در خلال این ارتباط دوستانه به فرد مشاوره هم داده می‌شود و این کمک می‌کند به عدم لغزش فرد و گرایش او به سمت مواد مخدر. اگر فردی وسوسه‌اش زیاد باشد با راهکارهای مختلف به او کمک می‌کنیم که لغزش نکند. ما مادری را داشتیم که بعد از ترک و ترخیص به جلسه مشاوره آمده و گفته من لغزش کردم چه‌کار کنم؟ ما به این فرد کمک می‌کنیم که به مصرف اولیه‌اش برنگردد.

*از خاطرات تلخ و شیرین مرکز ترک اعتیاد مادر و کودک برایمان بگویید.

ما روز اول از هر خانمی که برای ترک اعتیاد به مرکزمان می‌آیند عکس می‌گیریم. سه ماه بعد، وقتی ترک کردند هم دوباره ازشان عکس می‌گیریم. شیرین‌ترین لحظات ما وقتی رقم می‌خورد که این تصاویر را کنار هم قرار می‌دهیم و حال خوب امروزشان را می‌بینیم. خودشان هم باور نمی‌کنند. صورت‌های لاغر و سیاه و دندان‌های ریخته در بدو ورود به صورت‌های زیبا بعد از ترک اعتیاد تبدیل می‌شود. بیشتر خانم‌های معتاد دندان‌های خرابی دارند. ما با دندان‌پزشکان خیر در ارتباط هستیم. آن‌ها برای درست کردن دندان‌های خانم‌ها به ما کمک می‌کنند. تلخ‌ترین لحظات ما وقتی است که تست اعتیاد کودکی مثبت می‌شود و شیرین‌ترین لحظات زندگی‌مان وقتی رقم می‌خورد که تست اعتیاد کودکی منفی می‌شود و در آغوش مادرش آرامش می‌گیرد. مثل بچه‌های دیگر بالا و پایین می‌پرد و زندگی می‌کند. دیگر رد خماری را در صورتش نمی‌بینیم. همین حالا ۳۹ زن دارای اعتیاد و ۱۳ بچه در مرکز زندگی می‌کنند. این یعنی ۳۹ قصه، ۳۹ ماجرای پر از درد و رنجی که امیدواریم مرکز اقامتی ترک اعتیاد مادر و کودک حسن ختامی بر رنج هایشان باشد.

منبع: فارس